آرتروز چیست؟ آرتروز (استئوآرتریت) یکی از شایعترین بیماریهای مفصلی است که میلیونها نفر در جهان به آن مبتلا هستند. این بیماری باعث تخریب غضروف مفاصل شده و با درد و محدودیت حرکتی همراه است. آرتروز، اصطلاحی گسترده برای توصیف گروهی از بیماری‌ها است که با التهاب و تخریب مفاصل مشخص می‌شوند.
این عارضه میتواند کیفیت زندگی افراد را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهد. در این گزارش جامع، به بررسی همه‌جانبه آرتروز، از جمله تعریف، علل و عوامل خطر، راهکارهای پیشگیری، علائم و روشهای کاهش درد، نقش طب فیزیکی، تفاوت‌های کلیدی بین استئوآرتریت و آرتریت روماتوئید، حرکات اصلاحی مفید و ممنوعه پرداخته خواهد شد.
آرتروز چیست و چه مفهومی دارد؟
آرتروز برخلاف آرتریت (التهاب مفاصل)، یک بیماری فرسایشی-تخریبی است که معمولاً با افزایش سن رخ میدهد. در حالی که آرتریت یک بیماری التهابی سیستمیک (مانند روماتیسم مفصلی) است، آرتروز بیشتر مفاصل تحمل کننده وزن مانند زانو، لگن و ستون فقرات را درگیر میکند.
آرتروز یک بیماری واحد نیست، بلکه مجموعه‌ای از شرایط مختلف را در بر می‌گیرد که مشخصه‌ی اصلی آن‌ها التهاب و آسیب به مفاصل است. درک صحیح ماهیت آرتروز، علل زمینه‌ای، عوامل خطر و راهبردهای پیشگیری و مدیریت، اولین گام برای مقابله مؤثر با این بیماری شایع است.
تفاوت آرتروز و آرتریت و روماتیسم چیست؟
آرتروز، روماتیسم و آرتریت سه اصطلاح مرتبط اما متفاوت‌اند:
- آرتروز: نوعی آرتریت فرسایشی و شایعترین نوع آن است که به‌دلیل تحلیل رفتن غضروف مفاصل با افزایش سن ایجاد می‌شود.
- آرتریت: اصطلاح کلی برای التهاب مفاصل است که انواع مختلفی دارد، از جمله آرتروز و آرتریت روماتوئید.
- روماتیسم: اصطلاحی عمومی‌تر برای دردهای مفصلی و بافت همبند است که امروزه بیشتر برای بیماریهای خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید به‌کار می‌رود.
آرتروز به معنای التهاب مفصل است، اما این تعریف ساده، پیچیدگی این گروه از بیماری‌ها را به طور کامل بیان نمی‌کند. آرتروز میتواند یک یا چند مفصل را درگیر کند و منجر به درد، سفتی، تورم و کاهش دامنه حرکتی شود. نظر خانم دکتر در خصوص این تفاوت
استئوآرتریت (OA)، شایعترین نوع آرتروز است که اغلب از آن با عنوان “ساییدگی مفصل” یا آرتروز دژنراتیو یاد می‌شود. این بیماری زمانی رخ میدهد که غضروف محافظ انتهای استخوان‌ها در مفاصل به تدریج تخریب می‌شود. این فرسایش غضروف، نقش محوری در پاتوفیزیولوژی استئوآرتریت دارد.
شایعترین علائم آرتروز در زانو، دست و ستون فقرات
بروز آرتروز معمولاً نتیجه‌ی ترکیبی از عوامل مختلف است. شناسایی این عوامل خطر میتواند به پیشگیری یا به تأخیر انداختن شروع بیماری کمک کند.
- سن: خطر ابتلا به بسیاری از انواع آرتروز، به ویژه استئوآرتریت، با افزایش سن بیشتر می‌شود.
- جنسیت: به طور کلی، استئوآرتریت در زنان بسیار شایع‌تر از مردان است . آرتریت روماتوئید نیز در زنان ۲ تا ۳ برابر شایع‌تر است.
- چاقی و اضافه وزن: وزن اضافی، فشار زیادی را بر مفاصل تحمل‌کننده وزن (به خصوص زانوها و لگن) وارد میکند و باعث تسریع فرسایش غضروف و افزایش خطر ابتلا به استئوآرتریت می‌شود . اهمیت این عامل به حدی است که کاهش وزن یکی از ارکان اصلی پیشگیری و درمان آرتروز محسوب می‌شود.
- آسیب‌های مفصلی: آسیب‌دیدگی‌های قبلی مفاصل، چه در اثر حوادث و چه در فعالیت‌های ورزشی، می‌توانند مفصل آسیب‌دیده را مستعد ابتلا به استئوآرتریت در آینده کنند.
- عوامل شغلی: برخی مشاغل که نیازمند انجام حرکات تکراری یا بلند کردن اجسام سنگین هستند، می‌توانند منجر به افزایش فشار یا آسیب به مفاصل و در نتیجه بروز آرتروز شوند.
- وراثت و ژنتیک: سابقه خانوادگی آرتروز میتواند احتمال ابتلای فرد را افزایش دهد. برخی افراد از نظر ژنتیکی بیشتر مستعد ابتلا به بیماریهای مفصلی هستند.
- عفونت: عوامل میکروبی مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ممکن است باعث عفونت در مفاصل و ایجاد انواع آرتروز عفونی شوند.
- مصرف دخانیات و مواد مخدر: سیگار کشیدن و استفاده از سایر مواد مخدر، خطر ابتلا به آرتروز را افزایش می‌دهند.
- سطح فعالیت بدنی: عدم فعالیت بدنی منظم یک عامل خطر محسوب می‌شود.
- عوامل متابولیک: متابولیسم غیر طبیعی میتواند منجر به بیماری‌هایی مانند نقرس شود که نوعی آرتروز است.
بسیاری از این عوامل خطر با یکدیگر در ارتباط هستند و می‌توانند اثر تشدیدکننده داشته باشند. به عنوان مثال، چاقی نه تنها فشار مکانیکی بر مفاصل را افزایش میدهد، بلکه با التهاب سیستمیک نیز مرتبط است که خود میتواند شرایط آرتروزی را بدتر کند. این بدان معناست که پرداختن به یک عامل خطر قابل اصلاح مانند وزن، میتواند فواید چندجانبه‌ای در پی داشته باشد.
روش های پیشگیری از آرتروز
اگرچه نمی‌توان تمام عوامل خطر آرتروز را کنترل کرد، اما با اتخاذ برخی راهکارهای پیشگیرانه میتوان احتمال بروز یا شدت آن را کاهش داد.
- مدیریت وزن: حفظ وزن در محدوده سالم، برای کاهش فشار بر مفاصل تحمل‌کننده وزن، امری حیاتی است . حتی کاهش وزن اندک نیز میتواند فشار وارده بر زانوها را به طور قابل توجهی کم کند .
- ورزش منظم: انجام ورزشهای هوازی کم‌برخورد (مانند پیادهروی، شنا، دوچرخه‌سواری) و تمرینات قدرتی به حفظ سلامت و انعطاف‌پذیری مفاصل و تقویت عضلات اطراف آن‌ها کمک میکند .
- استراحت کافی و مناسب: در حالی که فعالیت بدنی مهم است، استفاده بیش از حد از مفاصل، به خصوص اگر متورم باشند، میتواند آرتروز را بدتر کند. استراحت کافی برای مفاصل ضروری است . با این حال، استراحت بیش از حد نیز به دلیل ضعیف کردن عضلات میتواند مضر باشد .
- بیومکانیک و وضعیت بدنی صحیح: پرهیز از قرار دادن زانوها در حالت خمیده برای مدت طولانی (مثلاً در کارمندان) و استفاده از تکنیک‌های صحیح برای انجام فعالیت‌های روزمره اهمیت دارد .
- پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین: یا استفاده از روشهای صحیح برای بلند کردن بار به منظور به حداقل رساندن فشار بر مفاصل .
- ستفاده از کفش مناسب: به ویژه برای پیادهروی و فعالیت‌های بدنی، برای کاهش ضربه به مفاصل .
درمان سریع آسیب‌ها: درمان سریع و مؤثر آسیب‌های مفصلی . - رژیم غذایی سالم: مصرف غذاهای ضد التهاب و مقادیر کافی کلسیم .
- پرهیز از استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد الکل .
نکته قابل توجه این است که راهبردهای پیشگیری از آرتروز، نه تنها برای جلوگیری از شروع اولیه بیماری، بلکه برای مدیریت پیشرفت آن و کاهش شدت علائم در صورت بروز بیماری نیز حیاتی هستند. در واقع، بسیاری از اقدامات پیشگیرانه، اجزای اساسی درمان آرتروز را تشکیل میدهد.
به عنوان مثال، مدیریت وزن هم به عنوان یک استراتژی پیشگیرانه و هم به عنوان یک راهکار درمانی توصیه می‌شود . این همپوشانی نشان میدهد که اتخاذ این عادات سالم در اوایل زندگی، فواید طولانی‌مدتی را به همراه دارد و هیچ‌گاه برای ایجاد این تغییرات دیر نیست.
روش های درمان آرتروز
اهداف اصلی درمان آرتروز شامل جلوگیری یا کند کردن پیشرفت بیماری، تسکین درد، بهبود تحرک و قدرت مفصل و در نهایت ارتقای کیفیت کلی زندگی است . درمان معمولاً یک رویکرد چند وجهی را شامل می‌شود: اصلاح سبک زندگی، کنترل وزن، ورزش و تغییرات رژیم غذایی از ارکان اصلی هستند .
درمان دارویی
داروهای مسکن مانند استامینوفن، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و دیکلوفناک، به صورت خوراکی یا موضعی. تزریق کورتیکواستروئیدها به داخل مفصل برای کاهش التهاب موضعی.
در انواع خاصی از آرتروز مانند آرتریت روماتوئید، از داروهای تعدیل‌کننده بیماری (DMARDs) و داروهای بیولوژیک استفاده می‌شود .
درمانهای محافظه‌کارانه و خانگی
استفاده از کمپرس آب گرم و سرد، و حمام آب گرم، مراجعه به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی، نقش بسیار مهمی در بهبود وضعیت عضلات، تحریک مفصل و افزایش انعطاف‌پذیری از طریق تمرینات ورزشی، آب‌درمانی، الکتروتراپی و غیره دارد.
- وسایل کمکی: عصا، واکر و ارتوزها (مانند کفی‌های طبی مخصوص) برای کاهش فشار بر مفاصل
- مکمل‌ها: گلوکزآمین، کندرویتین، ویتامین D و کلسیم (مصرف باید با مشورت پزشک باشد)
مداخلات جراحی
در برخی موارد انجام عمل جراحی می تواند کمک کننده باشد که در این روش حتما باید با متخصص مشورت شود.
آرتروسکوپی: برای برداشتن غضروف‌های آسیب‌دیده (اثر درمانی کوتاه‌مدت)
تعویض مفصل (آرتروپلاستی): میتواند درد بیمار را به طور قابل توجهی کاهش داده و تحرک فیزیکی او را افزایش دهد و اثرات طولانی‌تری دارد
درمان قطعی برای اکثر اشکال آرتروز، به ویژه استئوآرتریت، در حال حاضر درمان قطعی که بتواند روند بیماری زمینه‌ای را به طور کامل از بین ببرد، وجود ندارد . مدیریت بیماری بر کنترل علائم، کند کردن پیشرفت و حفظ عملکرد متمرکز است . با این حال، برای تخریب مفصلی در مراحل انتهایی استئوآرتریت، جراحی تعویض مفصل میتواند به عنوان یک درمان قطعی برای آن مفصل خاص در نظر گرفته شود، زیرا تسکین درد و بهبود عملکرد قابل توجه و طولانی‌مدتی را ارائه میدهد .
این تمایز بسیار مهم است، درمانی برای روند بیماری استئوآرتریت وجود ندارد، اما یک راه حل قطعی برای مفصل تخریب شده از طریق تعویض آن موجود است. مدیریت مؤثر آرتروز اغلب نیازمند یک راهبرد طولانی‌مدت و انطباقی با مشارکت یک تیم چند رشته‌ای (پزشک، فیزیوتراپیست، متخصص تغذیه) است.
آموزش بیمار و مشارکت فعال او در برنامه درمانی، همانطور که با تأکید بر تغییرات سبک زندگی و تکنیک‌های خود مدیریتی مشخص شده است، برای موفقیت بسیار حیاتی است . این بدان معناست که بیمار یک شریک فعال در فرآیند درمان است، نه یک دریافت‌کننده منفعل. موفقیت نتایج درمانی به این همکاری و تطبیق مداوم برنامه درمانی بستگی دارد.
نقش طب فیزیکی در درمان آرتروز
طب فیزیکی و توانبخشی یکی از ارکان اصلی و بسیار مؤثر در مدیریت جامع آرتروز است. این شاخه از پزشکی با استفاده از روشهای غیرتهاجمی و فعال، به بهبود عملکرد فیزیکی، کاهش درد و ارتقای کیفیت زندگی بیماران مبتلا به آرتروز کمک شایانی میکند.
در ادامه نظر یکی از بیماران در خصوص درمان آرتروز زانو را می توانید ببینید
سخن پایانی
آرتروز چیست؟ آرتروز یک بیماری مزمن است که میتواند چالش‌های قابل توجهی را برای افراد ایجاد کند. با این حال، با درک صحیح بیماری، اتخاذ راهبردهای مدیریتی مناسب و یک رویکرد فعالانه، میتوان کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود بخشید و با وجود آرتروز، زندگی پربار و فعالی داشت.
دکتر سارا حسینی
سوالات متداول
آیا آرتروز قابل درمان قطعی است؟
خیر، اما با مدیریت صحیح میتوان درد را کاهش داد و پیشرفت بیماری را کند کرد.
آیا ورزش برای آرتروز مضر است؟
خیر! ورزشهای کم فشار و منظم مانند شنا یا پیادهروی، به تقویت عضلات و کاهش درد کمک میکنند.
آیا آرتروز ارثی است؟
بله، عوامل ژنتیکی می‌توانند در بروز آرتروز نقش داشته باشند، اما سبک زندگی و سن نیز تاثیر دارند.
آیا ورزش برای آرتروز مضر است؟
خیر، ورزش سبک و منظم میتواند درد را کاهش داده، انعطاف مفصل را افزایش دهد و پیشرفت بیماری را کند کند.
درمانهای جدید آرتروز در سال ۲۰۲۵ چیست؟
درمانهای نوین شامل داروهای بیولوژیک، تزریق سلولهای بنیادی و روشهای فیزیوتراپی هوشمند با هوش مصنوعی هستند.
آیا بیماری آرتروز خطرناک است؟
آرتروز معمولاً خطرناک نیست، اما میتواند باعث درد، محدودیت حرکت و کاهش کیفیت زندگی شود. درمان زودهنگام مؤثر است.
