دامنه حرکت مفصل هم به فاصله ای که یک مفصل می تواند حرکت کند و هم به جهتی که می تواند در آن حرکت کند اشاره دارد. محدوده های مشخصی وجود دارد که پزشکان آن را برای مفاصل مختلف بدن طبیعی می دانند.
در یک مطالعه مشخص شده که مثلاً یک زانوی معمولی در حالت ایده آل باید بتواند بین ۱۳۳ تا ۱۵۳ درجه خم شود یا خم شود. و یک زانوی معمولی نیز باید بتواند به گونه ای کشیده شود که کاملا صاف باشد.
کاهش دامنه حرکتی طبیعی در هر یک از مفاصل به عنوان دامنه حرکت محدود شناخته می شود. دامنه حرکتی مفاصل به طور طبیعی با افزایش سن کاهش مییابد، اما میتواند با تعدادی از شرایط نیز رخ دهد.برخی تمرینات ممکن است برای بهبود و حفظ انعطاف پذیری مفاصل مفید باشد.
علل کاهش محدوده حرکتی
انواع مختلفی از کاهش دامنه حرکات وجود دارد. سه نوع اصلی کاهش دامنه حرکتی عبارتند از:
- مکانیکی
آسیب عضلانی
آسیب رباط
آسیب تاندون
درد
- عصبی
حس عمقی
مشکل / آسیب اعصاب
ضربه مغزی
سندرم درد منطقه ای پیچیده – منجر به کاهش استفاده از اندام می شود (بی حرکتی)
انقباضات ناشی از ناهنجاری در مسیرهای عصبی
- عفونت
تورم
درد
روماتیسم مفصلی
عفونت مفصل گنوکوکی (سوزاک)
عفونت مفصل غیر
کاهش دامنه حرکتی می تواند فعال یا غیرفعال باشد. دامنه حرکت فعال و غیرفعال عبارت است از:
دامنه فعال حرکت زمانی است که فرد از طریق کنش و کنترل عضلانی حرکت را آغاز کرده و کامل می کند. این نوع حرکت تنها در صورتی کاهش مییابد که در مکانیسم‌های ایجاد حرکت ناهنجاری وجود داشته باشد.
در صورت وجود درد، ضعف عضلانی و تغییر مسیرهای عصبی یا وجود یک جسم خارجی مانع حرکت می‌توان دامنه فعال حرکت را کاهش داد.
دامنه حرکتی غیرفعال زمانی است که مفصل از محدوده خود بدون درگیری فرد عبور می کند. این معمولاً توسط فیزیوتراپیست در حین ارزیابی یا به عنوان یک درمان انجام می شود. این باعث از بین رفتن علت ناشی از ساختارهایی می شود که حرکتی مانند عمل عضلانی را ایجاد می کنند.
دامنه حرکتی غیرفعال ممکن است به دلیل ساختارها و تورم، ناهنجاری های استخوانی و اجسام خارجی در مفصل کاهش یابد.
چگونه محدوده حرکتی محدود تشخیص داده می شود؟
قرار اولیه شما احتمالاً شامل معاینه فیزیکی خواهد بود. این شامل ارزیابی مفاصل آسیب دیده است. پزشک شما ممکن است سوالاتی در مورد دامنه محدود حرکت شما بپرسد، مانند:
مشکل از کی شروع شد؟
آیا احساس ناراحتی می کنید؟
مشکل کجا رخ می دهد؟
آیا علائم دیگری دارید؟
پزشک شما همچنین ممکن است عملکرد استخوان ها، ماهیچه ها یا سیستم عصبی شما را ارزیابی کند . به عنوان پیگیری، پزشک ممکن است آزمایش هایی مانند عکس برداری با اشعه ایکس از ستون فقرات و مفاصل را برنامه ریزی کند.
پزشک ممکن است یک دوره فیزیوتراپی را که برای افزایش دامنه حرکتی طراحی شده است توصیه کند.
چگونه فیزیوتراپی به بهبود دامنه حرکتی کمک می کند؟
تحرک محدود می تواند بر توانایی فرد در انجام وظایف روزمره زندگی تأثیر بگذارد. ممکن است بیمار برای رفتن به دستشویی، لباس پوشیدن یا حتی غذا خوردن به کمک نیاز داشته باشد. فیزیوتراپی می تواند به تقویت تدریجی قدرت عضلات و استخوان و بهبود دامنه حرکتی کمک کند.
فیزیوتراپی باعث می شود که قلب و ریه ها به طور پشت سر هم کار کنند تا خون اکسیژن دار را به ماهیچه ها برسانند. با تمرین منظم حرکات خاص اما به صورت کنترل شده می توان پیشرفت کرد. در حالت ایده آل، چنین تمریناتی باید تحت نظارت یک فیزیوتراپیست باشد تا از ایمنی بیمار و جلوگیری از آسیب دیدن اطمینان حاصل شود.
تمرینات کششی از جمله یوگا و تمرینات تنفسی نیز می توانند تحرک و دامنه حرکتی را بهبود بخشند. با مراقبت مناسب، فیزیوتراپی می تواند به بیماران مبتلا به رگ به رگ شدن، کشیدگی، شکستگی یا دررفتگی نیز کمک کند.
فیزیوتراپی همچنین تأثیر مهمی در تقویت روحیه و سلامت روان دارد. این بسیار مهم است زیرا به بیماران کمک می کند احساس کنند در حال پیشرفت و دستیابی به چیزی هستند. هر بیمار متفاوت خواهد بود، و تمام درمان ها پس از یک ارزیابی پزشکی کامل برای فرد انجام می شود
عوارض مرتبط با محدوده حرکتی چیست؟
در برخی موارد، موقعیت مفصل ممکن است برای همیشه ثابت شود. این بدان معناست که دیگر نمی‌توانید مفصل را از نقطه‌ای معین عبور دهید. این ناهنجاری‌های انقباضی شناخته می‌شوند. شرایط مرتبط با این عارضه عبارتند از:
- فلج مغزی (CP)
- دیستروفی عضلانی که یک بیماری ارثی است که با ضعف عضلانی همراه است
- انقباض دوپویترن که ضخیم شدن لایه بافتی زیر پوست دست و مچ است.
- انقباض Volkmann، که عدم جریان خون در ساعد است و باعث کوتاه شدن عضلات بازو می شود.
تمرینات دامنه حرکتی چیست؟
تمرینات دامنه حرکتی تمریناتی هستند که برای یک مفصل خاص که در آن مقدار حرکت کاهش یافته است انجام می شود . این تمرین‌ها را می‌توان با گرانش یاری کرد (مثلاً حرکت تا محدوده قابل دستیابی انجام می‌شود، و سپس فشار اضافی توسط قسمت دیگری از بدن مانند دست‌های شما برای رسیدن به برد بزرگ‌تر اعمال می‌شود)، با کمک شخص دیگری، در داخل آب و با کمک یک ماشین خارجی انجام می شود.
تمرینات دامنه حرکتی شامل چه مواردی است؟
طیف وسیعی از تمرینات حرکتی پس از ارزیابی فیزیوتراپی تجویز می شود این ارزیابی به محدوده و کیفیت حرکت نگاه خواهد کرد. معمولاً تمرینات تقویتی در کنار یا مدت کوتاهی پس از دامنه تمرینات حرکتی تجویز می شود زیرا افزایش حرکت در مفصل بدون افزایش قدرت می تواند باعث آسیب بیشتر شود. طیف وسیعی از برنامه های تمرینی حرکتی شامل:
- دامنه تمرینات حرکتی غیرفعال – جایی که فرد دیگری یا قسمت دیگری از بدن حرکت کامل را بدون فعال سازی عضلانی کامل می کند
- دامنه تمرینات حرکتی با کمک خودکار – که در آن عضلات حرکت را در محدوده موجود کامل می کنند و سپس فشار اضافی برای رسیدن به چند درجه اضافی اعمال می شود.
- دامنه تمرینات حرکتی به کمک جاذبه – که در آن حرکت با فعال سازی عضلانی در موقعیتی انجام می شود که گرانش می تواند به کشیدن وزن اندام تا انتهای محدوده موجود مفصل کمک کند.
- دامنه تمرینات حرکتی در آب – این می تواند توسط فیزیوتراپیست توصیه شود زیرا آب گرم می تواند به شل شدن بافت ها و افزایش انبساط بافت ها و افزایش دامنه قابل دستیابی کمک کند.
دامنه تمرینات حرکتی بر اساس نتیجه ارزیابی اولیه و بررسی اندازه گیری نتیجه تجویز می شود. تمرینات تقویتی نیز ممکن است با طیف وسیعی از تمرینات حرکتی همراه باشد.
سخن پایانی
طب فیزیکی و توانبخشی شاخه‌ای از علم پزشکی است که در کنار تشخیص و درمان بر توانبخشی و بهبود کیفیت بیماران نیز تمرکز دارد. علاوه بر این روش‌های درمانی تجویز شده، غیرتهاجمی و بدون نیاز به جراحی است. بسیاری از افراد درگیر با اختلالات عصبی، عضلانی، اسکلتی، قلبی عروقی، ریوی و … می‌توانند با هزینه‌ای مناسب از خدمات طب فیزیکی و توانبخشی استفاده کنند. دکتر سارا سادات محسن حسینی متخصص طب فیزیکی و توانبخشی به شما در درمان بیماری خود نوین ترین و اثر بخش ترین روش ها کمک خواهند کرد.
